Kolorowy i pojemny, taki jest talerz z kolekcji, który od jakiegoś czasu gości na półce i uśmiecha się do mnie. Postanowiłem mu się przyjrzeć.
Talerz Wrocławskiego Zrzeszenia Producentów Odzieży Sportowej. Wydany zapewne przy okazji igrzysk, może tych w Moskwie 1980 r. W PRLu, we Wrocławiu była silna reprezentacja producentów odzieży i sprzętu sportowego. Działał przecież Polsport, specjalizujący się m.in. w łyżwach, sztangach, blokach startowych.
Ten pamiątkowy talerz (takie cuda nie były wtedy rzadkością) idealnie nadawał się do powieszenia lub położenia w gabinecie jakiegoś prezesa klubu czy zasłużonego działacza. Wyprodukowała go Karolina.
Dokładniej Zakłady Porcelany Stołowej Karolina z Jaworzyny Śląskiej. Historia zakładu sięga połowy XIX wieku, a wspomnianą nazwę zyskała w 1957 roku. Co ciekawe, zakład w okresie międzywojennym produkował na licencji dla Disneya figurki Myszki Miki. W PRL produkowano w niej masę porcelanowych rzeczy, zestawów, chociażby filiżanki, patery, wazy. No i taki solidny talerz.
Takie skarby uwielbiam. Podczas niedawnego pobytu w Birmingham i pięknej angielskiej okolicy trafiłem na wyprzedaż garażową. Tam za jednego funta zdobyłem taki skarb z lat 30. XX wieku. Wiem, to nie PRL, ale piękny!
Album z kolekcjonerskimi kartami dołączanymi do papierosów. Jakież piękno i dbałość o szczegóły. Są tutaj legendy światowego tenisa, przedwojenni mistrzowie. F.J.Perry (8 wielkoszlemowych zwycięstw, a do tego mistrz świata w tenisie stołowym), Eileen Bennet Whittingstall (6 wielkich szlemów, pierwsza tenisistka, która nosiła spódnicę powyżej kolana)… no dobra, jest tu kilkadziesiąt słynnych nazwisk tenisistek i tenisistów z całego świata. Zostali tu podzieleni na specjalistów w różnych tenisowych elementach. Są serwisy, woleje, drive’y, backhandy, forehandy itp.
Każdej pięknej grafice towarzyszą teksty opisujące element tenisowy, w którym dana gwiazda jest najlepsza. Poszczególne fazy ruchu są rozpisane na zielonych kartach numerami. Podobne opisy są na rewersie kart.
W albumie są też super grafiki gwiazd pomiędzy kartami. Łącznie jest tu 50 bohaterek i bohaterów.
Wszystkie gwiazdy są podpisane w zależności od statusu małżeńskiego lub jego braku. Panna, pani, madame, pan. To jeden z serii kolekcjonerskich albumów tytoniowego giganta z Nottingham John Player & Sons. Marketingowo firma słynęła ze sponsorowania wyścigów samochodowych oraz kart kolekcjonerskich. Wypuścili je już pod koniec XIX wieku, z brytyjskimi zamkami. Potem były z samolotami, piłkarzami, graczami krykieta, rugby, cyklistami. Wspaniałe książeczki, które szybko stały się kolekcjonerskimi skarbami. Cudownie było go wyłapać.
Ostatnio kolekcja powiększyła mi się o ciekawe motoryzacyjne skarby. Zapraszam na krótką opowieść.
Skarby związane są z pewnym samochodemTrabant. Właściciel tych cudowności zakupił go w 1974 w Motozbycie. Pozostańmy na chwilę przy tym zakładzie. „Tworzy się przedsiębiorstwo państwowe, prowadzone w ramach narodowych planów gospodarczych według zasad gospodarki handlowej pod nazwą „CENTRALA HANDLOWA PRZEMYSŁU MOTORYZACYJNEGO MOTOZBYT – przedsiębiorstwo państwowe wyodrębnione”, zwane dalej w skrócie „Motozbyt”. „Motozbyt” ma siedzibę w Warszawie. Przedmiotem działalności „Motozbyt” jest: 1. planowa sprzedaż w kraju i zagranicą samochodów, traktorów, ciągników, motocykli, silników spalinowych oraz rowerów, wytwarzanych przez przedsiębiorstwa przemysłu motoryzacyjnego nadzorowana przez Centralny Zarząd Przemysłu Metalowego. „Motozbyt” może na polecenie Ministra Przemysłu i Handlu prowadzić również sprzedaż wytworów innych przedsiębiorstw”.
To fragment z zarządzenia ministra przemysłu i handlu z kwietnia 1948 r. Właśnie wtedy powstał Motozbyt. Przedsiębiorstwo przetrwało do 1974, kiedy to wraz z przedsiębiorstwami Technicznej Obsługi Samochodów oraz Przedsiębiorstwem Techniczno-Handlowym Polmo-Behamot stało się Polmozbytem. W ostatnim roku działalności Motozbytu, pan Józef z Puław kupił w nim swojego Trabanta. Tak jak do innych samochodów, dostał do niego książkę gwarancyjną.
Wydana w Zielonej Górze była najważniejszym dodatkiem do aut, podawała zasady eksploatacji i konserwacji oraz warunki gwarancji. Uwaga: nie można było uzyskać duplikatu, więc lepiej było nie zgubić. Książka podawała dane auta. Trabant 601 (produkcja trwała w latach 1964-90 i wyprodukowano niemal 3 mln egzemplarzy) miał na liczniku zaledwie 11 km. Nówka sztuka.
Pan Józef dużo jeździł. Pieczątki z autoryzowanej obsługi pojazdów pokazują, że po dwóch tygodniach miał na liczniku już niemal tysiąc km. Chyba nie był to trwały model, bo już wtedy musiał wymienić włącznik zapłonu, włącznik rozrusznika i inne rzeczy.
Ta ładna książeczka kończy się ładną reklamą.
W tamtych czasach jednak często auta naprawiało się samemu, szczególnie tak proste w obsłudze jak Trabanty. Pomagały w tym takie schematy.
Ale oczywiście najpierw potrzebne było prawo jazdy. W jego zdobyciu pomagał Automobilklub Polski. Na przykład takimi wydrukami.
Zestaw różnych sytuacji drogowych, wspaniale napisanych i do rozwiązania dla potencjalnych kierowców.
Czas powrócić do kolekcji skarbów, które zdobyłem jakiś czas temu. Chodzi o popularne hobby przed laty, czyli zbieranie etykiet zapałczanych. Ile tu powstało wspaniałych dzieł graficznych i tekstowych. O części pisałem wcześniej, teraz czas na drugą część reklam na takich właśnie etykietach.
Widzimy tu jubileuszu RUCH-u w 1970 r., ale tak naprawdę, kioski nie były wynalazkiem PRL-u. Pierwsze budki oferujące tytoń i prasę otwierano na dworcach kolejowych tuż po I wojnie światowej, od grudnia 1918 roku, kiedy to księgarze Jan Gebethner i Jakub Mortkowicz powołali do życia Polskie Towarzystwo Księgarni Kolejowych „Ruch”. Pierwszy kiosk z prasą, ale też książkami, tytoniem i różnymi drobiazgami, stanął na peronie warszawskiego dworca Kolei Wileńskiej. W połowie lat 30. XX wieku kiosków było już około 700 w całej Polsce. Rozwój sieci przerwała II wojna światowa, ale od połowy lat 40. – przejęte przez państwowe władze – kioski nie tylko się odrodziły, ale też zrobiły zawrotną karierę. W PRL-u były wszędzie: na każdym osiedlu i w każdej wiosce. Stały na dworcach, lotniskach, ale też w ośrodkach wczasowych, na campingach, w zakładach pracy, urzędach wojewódzkich i miejskich, komitetach wojewódzkich, hotelach. W niektórych miejscach, na przykład na dworcach PKP, były otwarte 24 godziny na dobę – wszystko dla wygody klienta. Były tak istotne, że przewodniki turystyczne informowały, czy na danym campingu obok restauracji, świetlicy, ubikacji jest kiosk właśnie. Czasami było ich w jednej okolicy aż tyle, że stojąc przy jednym, można było dostrzec drugi. Na przykład na samej ulicy Grójeckiej w Warszawie – wcale nie najdłuższej – stało ich 15, a w Gdańsku w przejściu podziemnym przy kolejce SKM w kierunku Nowego Portu dwa kioski stały w odległości kilku metrów od siebie.
Etykiety zapałczane były idealnym miejscem na reklamę, nie tylko sieci RUCH. Zapałki były w PRL w powszechnych użyciu, nie tylko przez miliony palaczy. Idealne do podpalenia saletry, czy wyciągnięcia kawałka baleronu z dziury w zębach… Reklamowano na nich wiele zakładów pracy albo same produkty. Jak powyższe przykłady, albo to, co poniżej.
A pamiętacie, jak się sprawdzało czy takie płaskie baterie mają jeszcze moc? Tak, językiem dotykało się blaszek, jak piekło, znaczy jeszcze działa.
Niżej ciekawe przykłady handlowe. Regionalny wzór na reklamie sklepów GS, czyli Gminnej Spółdzielni oraz ORS, czyli Obsługa Ratalnej Sprzedaży. Forma systemu sprzedaży, która doczekała się nawet solidnej reklamy filmowej. W „Małżeństwie z rozsądku” Stanisława Barei z 1966 w scenografii mebli i hasła „ORS w służbie świata pracy” tańczy para zakochanych granych przez Elżbietę Czyżewską i Daniela Olbrychskiego.
Poprzez etykiety reklamowały się też duże sieci handlowe, czyli PDT-y (Powszechne Domy Towarowe), CDT-Y (Centralny Dom Towarowy) oraz Domy Towarowe Centrum. Te ostatnie mieściły się na reprezentacyjnej Ścianie Wschodniej przy ulicy Marszałkowskiej w Warszawie. Utrzymany w modernistycznej stylistyce kompleks składał się z trzech budynków mieszkalnych oraz czterech domów towarowych: Warsa, Sawy, Juniora (wszystkie trzy działały pod wspólnym szyldem Domy Towarowe Centrum) i Sezamu. Pierwszym, który został otwarty dla klientów, był Junior z asortymentem skierowanym do młodych ludzi. Nazwę wybrano w konkursie, w którym proponowano też m.in. Autostop, Kaśka, Młodzieżowiec, Narkotyk, Elvis, Teksas czy Europa. Słynęły z gadżetów, można było dostać siatki z domów Centrum, breloki itp. Mam zresztą kilka w swojej kolekcji. Fotki poniżej.
Jeszcze na koniec dwie etykiety z wyjątkowego przedsiębiorstwa. Chodzi o Baltonę, której poświęcam sporo miejsca w swojej książce „Zakupy w PRL”. Te dwie różnią się mały szczegółem.
Tu fragment o Baltonie z mojej książki: Baltona powstała tuz po II wojnie. Początkowo miało zaopatrywać wyłącznie statki, ale już w latach 50. doszły do tego m.in. placówki dyplomatyczne akredytowane w Polsce i za granicą oraz polskie placówki za granicą. W kolejnej dekadzie uruchomiono sprzedaż na przejściach granicznych, na przystaniach promowych w Gdańsku-Nowym Porcie i Świnoujściu, na Międzynarodowym Dworcu Lotniczym w Warszawie i na pokładach samolotów LOT (choć wyłącznie na trasach międzynarodowych). Baltona obsługiwała też sklepy dla wystawców i zagranicznych gości na Targach Książki w Warszawie i na Targach w Poznaniu (na których pod koniec lat 50. oficjalnie zadebiutowała Coca-Cola, napój dostępny aż do połowy lat 70. wyłącznie w sklepach Baltony i Peweksu). Pierwsze placówki zostały otwarte w Gdyni, Szczecinie, Świnoujściu i Gdańsku. Mogły też z nich korzystać rodziny marynarzy pobierających dodatek dewizowy. Sklepy otwierano z pompą, zawsze w towarzystwie oficjeli z miasta i komitetów wojewódzkich. Pierwsi klienci dostawali upominki, kobiety – kwiaty i bombonierki, mężczyźni – koniaki. Początkowo nie do końca wiedziano, jakie towary będą najbardziej pożądane, dlatego wprowadzono ankiety, w których klienci mogli przedstawić swoje propozycje dotyczące asortymentu. Baltona jest kojarzona przede wszystkim z towarami spożywczymi, tymi z zagranicy i najlepszymi z Polski. Można było kupić zagraniczne piwo Carlsberg, Tuborg, ale też krajowy Żywiec. Zagraniczne koniaki, a do tego polskie wódki i miód Wawel. Papierosy Dunhill, Rothmans, King Size. Szwajcarskie czekolady Tobler i Suchard, holenderskie Van Houten – i wedlowskie Katarzynki. Nie brakowało też innych towarów luksusowych. Perfumy marek Dior, Nina Ricci, Chanel, obok których stały wody kolońskie Wars, Sawa, Parys, Consul. Na półkach z odzieżą sąsiadowały z importowanymi wyrobami z Włoch, Wielkiej Brytanii czy Holandii polskie skóry i kożuszki zakopiańskie. Fajans z Włocławka, polskie kryształy, biżuteria z bursztynu, drewniane drobiazgi – a także sprzęt elektroniczny, w tym pierwsze w Polsce komputery (już niepolskie). Baltona była handlowym molochem, który miał swoją kasę zapomogowo-pożyczkową (pracownikom udzielano kredytów na zakup mieszkań), organizował urlopy wypoczynkowe w ośrodkach campingowych w Łebie i Międzyzdrojach, kolonie letnie dla dzieci, obozy harcerskie, choinki, prowadził stołówki. Firma wspierała też ogólnopolskie akcje, na przykład budowę teatru w Gdyni czy odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie. Dużą wagę przykładano do reklamy i gadżetów – słynne logo z marynarzem pojawiało się na popielniczkach, zapałkach, reklamówkach, kartach do gry i szklankach…
Więcej wspomnień o Baltonie i nie tylko w książce „Zakupy w PRL”, a więcej o etykietach zapałczanych będzie wkrótce na blogu.
Bufet PRL 