Dzisiaj dla mnie wielka chwila. W łódzkim Muzeum Kinematografii wernisaż wystawy „Wideoświat. Powrót do kaset VHS”, o kulturze video. Miałem przyjemność współpracować przy ekspozycji i serdecznie Was na nią zapraszam. Czynna od 20 kwietnia do 1 września 2024. Więcej info tutaj: https://muzeumkinematografii.pl/wideoswiat-powrot-do-kaset-vhs/
Piszę o tym również dlatego, że do kolekcji trafił wyjątkowy gadżet od pasjonatki gazet, książek i wszystkiego co drukowane przed laty, która na Instagramie prowadzi profil „biblioteczka_z_prlu”. Mam już co prawda sporo prasy i wydarnistw wideo sprzed lat…
…Jednak brakowało mi pozostałych części wyjątkowego przewodnika video. Na zdjęciu widać, że mam wydanie z Harrisonem Fordem. Teraz mam kolejną część, finalnie to trzeci poradnik „The best of Video” zawierający opisy 4876 filmów do roku 1992.
Wydany w 1991 roku zawiera opisy filmów, z aktorami, reżyserami, danymi technicznymi, no i ocenami. A skala jest cudowna. Widać ją tutaj.
Widać tu też opisy, a te zdarzają się cudowne. Na przykład w opisie do „9 i pół tygodnia” autor postanowił podkreślić obecność scen erotycznych.
Z kolei w przypadku wielkiego przeboju wypożyczalni, nie szczędzi gorzkich słów („nieco gorzej z logiką”). Ciekawostka: tu film jest wpisany jako „Nico”, autor opisu podaje, że film był znany jako „Ponad prawem”. Ja go znam z kolei jako „Nico: Ponad prawem”.
Poniżej opis też przebojowej serii „Rambo”. Ja na przykład nie wiedziałem, że powstała animacja „Rambo”. Może dlatego, że jak pisze autor opisu: „całkowita rysunkowa bzdura„. Bardzo chciałbym to obejrzeć.
Równie ciekawe wydają mi się w tym wydawnictwie reklamy. Dużo perełek, które pokazują też jakie kino było popularne.
Tymczasem lecę do Łodzi na wernisaż. Zdam relację…
Tym razem chciałem polecić Wam dwie bardzo ciekawe wystawy, a przy okazji nawiązać i zacytować trochę tekstu z moich książek, bo tematy się nakładają.
Pierwsza w Muzeum Warszawy, nazywa się „Błysk, mat, kolor. Fotografia i Warszawa lat 90.”. Dziesiątki zdjęć z Warszawy lat 90., profesjonalistów typu Hartwig, Niedenthal, Rolke, Miller, Bohdziewicz, Musiałówna, ale też amatorów. Są tu także filmy i pocztówki. Baaardzo ciekawa wystawa, o której więcej przeczytacie tutaj: https://muzeumwarszawy.pl/wystawa/blysk-mat-kolor-fotografia-i-warszawa-lat-90/
Ja chciałem nawiązać do McDonalds’ów. Na wystawie wisi bowiem takie wspaniałe zdjęcie.
O pierwszych MD piszę w swojej drugiej książce „Sex, disco i kasety video. Polska lat 90.”. Rozmawiałem z pracownicami pierwszego MD w Warszawie, z jednym z szefów, bywalcami. Zresztą sam w nim byłem w latach 90. Piszę o tym m.in. tak:
„Pierwszy polski McDonald’s otwarto w stolicy 17 czerwca, wstęgę przecinał sam Jacek Kuroń, który był wtedy ministrem pracy i polityki socjalnej w rządzie Hanny Suchockiej. Wśród baloników, flag, maskotek, spowici zapachem smażonych hamburgerów oraz frytek stali żądni nowego warszawiacy – tysiące ludzi, tłum, komitet powitalny króla fast foodu. Z dachu spoglądał na nich wielki dmuchany klaun, wokół parkowały fiaty, polonezy, wartburgi i zachodnie auta sprowadzone z Niemiec. Nie zabrakło znanych osobistości, jak Agnieszka Osiecka, Zygmunt Broniarek, trener Kazimierz Górski. Jedną z osób, które pracowały w pierwszym polskim McDonaldzie w warszawskim domu handlowym „Sezam”, była Ewa Marcinkiewicz. Potem pracowała też w kolejnej restauracji sieci w Ikei i w następnych. Po kilku miesiącach została instruktorką, a później menedżerką. Odpowiadała za lokalny marketing wszystkich restauracji w Polsce aż do 2002 roku. Była najszybciej awansującym pracownikiem McDonald’s. – Nie miałam jeszcze 20 lat, kiedy zobaczyłam w telewizji zdjęcia z otwarcia pierwszego McDonalda w Moskwie, i to był dla mnie szok. Widziałam ogromne kolejki i zazdrościłam, że jest im tak dobrze, że mają dostęp do rzeczy, o których my możemy, póki co, pomarzyć – wspomina. O otwarciu pierwszego McDonalda w Moskwie w 1990 roku informowały Wiadomości TVP1. Choć ceny były tam dwukrotnie wyższe niż w innych moskiewskich barach fastfoodowych, to już po pierwszych trzech dniach działalności wprowadzono limit porcji, by zapobiec sprzedaży hamburgerów na czarnym rynku. Jedna osoba mogła kupić ich tylko dziesięć sztuk. Do takiej sytuacji nie doszło w Polsce, ale McDonald’s bez wątpienia wprowadził nową jakość. Nie tylko jeśli chodzi o jedzenie, ale też na rynku pracowniczym, w zarządzaniu zasobami ludzkimi, w prowadzeniu biznesu.
(…) Pracownicy przed otwarciem pierwszej restauracji uczyli się pracy w McDonaldzie nie na prawdziwych produktach. Próby odbywały się na zamiennikach. Frytkami były pocięte słomki, sałatą – paski bibuły, ogórki wycinano z kartonu, a mięso zastępowały zakrętki od słoików. W ten sposób ekipa poznawała zarówno składniki poszczególnych kanapek, jak i szkoliła się w szybkim tempie ich wyrobu. Te wszystkie przygotowania miały też spowodować, że przy kasie klient miał spędzić nie dłużej niż minutę.
(…) Ten pierwszy McDonald’s w Warszawie był czynny od 8.00 do 23.00. Przed wejściem do niego hostessy częstowały ciastkami, w środku opiekowały się maluchami. Big Mac kosztował wtedy 25 tysięcy złotych, frytki 7 tysięcy, coca -cola 11 tysięcy, sok jabłkowy 9 tysięcy, shake (waniliowy, truskawkowy lub czekoladowy) 12 tysięcy, a lody – 10 tysięcy złotych*. W kolejnych latach w menu pojawiały się nowe produkty, m.in. Fish Mac i McChicken”.
Oj Działo się, po więcej opowieści odsyłam Was do mojej książki. Ale zacytuję ją jeszcze raz, bo na wystawie jest też takie zdjęcie ówczesnych młodych wilków, takich yuppie.
To zdjęcie reklamowe, ale widać na nim ówczesny telefon komórkowy. Ja we wspomnianym reportażu pisałem o tym tak:
„Już w pierwszym roku działalności (1991) Centertel reklamował w telewizji telefony Nokia. Model Cityman 450 ważył niemal kilogram i przypominał przenośną radiostację wojskową (z powodu topornego wyglądu nazywany był „cegłą”), a kosztował – bagatela – niemal 2 tysiące dolarów. Przyłączenie do sieci kosztowało kolejne 500 dolarów – to więcej niż wynosiła wtedy średnia pensja. Płaciło się zarówno za rozmowy wychodzące, jak i przychodzące. Nic dziwnego więc, że na pierwsze komórki mogli sobie pozwolić tylko najbogatsi. Nie szkodzi, że rozmowy w analogowej sieci były często kiepskiej jakości, przerywane. I tak posiadanie telefonu komórkowego było niekwestionowanym synonimem luksusu. W 1996 roku na rynek weszła technologia GSM i nowi operatorzy. Ochoczo ruszyli do reklamowania się w telewizji. Telefony sieci Era reklamował Wiktor Zborowski, Idei (uruchomionej przez Centertel) Mann i Materna, a Simplusa, operatora Polkomtel, animowana postać z serialu La Linea”.
I jeszcze druga ciekawa wystawa. W warszawskim Domu Spotkań z Historią można zobaczyć wystawę zdjęć Chrisa Niedenthala. Choć w sumie nie tylko zdjęć, bo są również jego aparaty, dokumenty, wycinki prasowe, kufer itp.
Wśród ponad 200 zdjąć są klasyki znane z wielu publikacji i reportaży, ale też mniej znane fotografie. Zresztą nie tylko z PRL, ale również współczesne.
Są również fotografie z wyborów, polityków. Znalazłem takiego rodzynka.
I nie, nie chodzi tu o tego polityka na środku. Zobaczcie jaką dziewczyn po prawej ma super bluzę!
Powracam do opowieści z mojej książki „Sex, disco, kasety video. Polska lat 90.„. Opowiadam tam m.in. o salonach gier, ale też miejscach, gdzie samemu można było stać się bohaterem gry. Pamiętacie takie rzeczy?
„W połowie lat 90. można było nie tylko kierować bohaterem gry, ale trochę się nim stać. Nigdy nie zapomnę wizyty w takim miejscu. Nazywało się „Mega Quest” i znajdowało się w Gdyni. Uczestnicy gry dzielili się na grupy. Wkładali specjalne kamizelki z odbiornikami pośrodku. Do tego były imitacje karabinów. Po trafieniu w odbiornik strzelający dostawał punkt na plus, a trafiony na minus. Tak strzelając, ganialiśmy się po specjalnym obiekcie z przejściami, tunelami, zakamarkami, nawet fragmentem auta. Jak uczestnicy gry. Reportaż z wizyty w podobnym miejscu ukazał się w 1997 roku w miesięczniku „Dziewczyna”: To jest po prostu odlotowe! Po prostu bomba! Czuję, jak szybko bije mi serce. Szaleję z emocji, biegam, kieruję promień lasera z karabinu. Strzał! Strzał! Kolejny trafiony. Wydaje mi się, że wszystko dzieje się naprawdę. To lepsze od gry komputerowej. Po zakończonym seansie czuję się tak, jakby ktoś zdjął ze mnie cały ciężar stresów i napięcia. Zapominam o kłótni z ojcem, o konflikcie z dziewczyną. Jestem wolny. Tak wizytę w klubie „Laser Drom” opisywał dziennikarce 18-letni Artur. Były tam też automaty z grami. Nimi z kolei zachwycał się 15-letni Michał. To jest jak narkotyk. Nie interesuje mnie piłka nożna ani dziewczyny. Tutaj jest mój prawdziwy świat. Walczyć w kosmosie to jest życie. Walka w gwiezdnym pyle dodaje mi odwagi. Jestem z natury nieśmiały, a tutaj jestem bohaterem. Przeszkadza mi tylko mój brat, który też chciałby grać, ale nie mam aż tyle pieniędzy. I tak mi się już zdarzyło, że podkradałem mamie drobne pieniądze na grę. Może kiedyś rodzice kupią mi komputer, wtedy nie odejdę od niego na krok”.
„Na początku lat 90. wróciłam do Polski ze Szwecji i co mnie najbardziej uderzyło, to widok setek straganów, łóżek polowych, kocyków, popularnych szczęk. Handlarze byli wszędzie i sprzedawali dosłownie wszystko. Przy Domach Centrum w Warszawie trudno było się przecisnąć. Takie szpalery handlowych uliczek były niemal wszędzie – wspomina Irena, która po kilku latach na emigracji odwiedziła Polskę tuż po przemianach ustrojowych.
Samo serce Warszawy, miasta odważnie odpowiadającego na apele o przedsiębiorczość. Przejęte zasadą konkurencyjności, rozwija ją głównie na trotuarach. Tu handel naręczny, naziemny, nasiedzący osiągnął pełnię niczym niehamowanego rozwoju. Nareszcie sukces, w śródmieściu stolicy można kupić wszystko (…) nie brakuje rzecz jasna żywności, ale by nie odbierać widzom apetytu, nie filmowaliśmy przywiezionego w walizkach i owiniętego w stare gazety mięsa – opisywał ówczesną rzeczywistość lektor Polskiej Kroniki Filmowej w pierwszym jej wydaniu z 1990 roku. Już wtedy handel uliczny zadomowił się w stolicy i setkach innych polskich miast na dobre”.
To wstęp do opisu tego, co wydarzyło się na polskich ulicach na przełomie lat 80. i 90. Handel wyszedł wtedy na ulice. Poświęcam też temu miejsce w swojej książce „Sex, disco i kasety video. Polska lat 90.”. Polecam.
„Mięso i wędliny leżały w korytach zbitych z desek albo w kartonach po bananach wyściełanych gazetami. Kawałki schabu czy swojskiej zwyczajnej owinięte w „Życie Warszawy” były na wyciągnięcie ręki przechodniów. Kusiły wprost ze stolików turystycznych, ułożone na skrzynkach pokrytych folią lub na palecie z desek. Fragmenty świńskich półtusz wisiały w naczepach starów z uchylonymi drzwiami. Handlarz rąbał je siekierą, wkładał do plastikowej miski i ważył na metalowej wadze szalkowej. Rzadko który sprzedawca miał rękawiczki, a o myciu rąk w ciągu dnia nie było mowy. Do tego przebierający w towarze klienci. Cud, że aż tylu z nas to przeżyło. Bardzo często swoje wyroby sprzedawały w ten sposób także zakłady mięsne – wprost z firmowych samochodów. Podobnie „higienicznie” wyglądał handel innymi towarami żywnościowymi. I to nie tylko na ulicach, parkingach, przystankach, ale też w tunelach podziemnych przejść. W przejściach warszawskiego Dworca Centralnego – w tłumie spieszących się podróżnych, przypadkowych przechodniów i zameldowanych na stałe kloszardów – zakupom spożywczym towarzyszył zwykle podkład muzyczny z przebojami Lady Pank albo Lambadą unoszącymi się z pobliskich straganów z kasetami”.
A Wy jak wspominacie tamten czas? Czas także takich koszmarnych plakatów jak ten z mojej kolekcji.
Trudno porównać jego otwarcie z czymkolwiek innym. To było wydarzenie przez duże „W”, a duże żółte „M” urastało wręcz do rangi symbolu – początku nowego rozdziału w naszej historii. Środki masowego przekazu potraktowały przywiezienie hamburgerów do Polski na równi z przywiezieniem prochów Paderewskiego, zaś Big Mac witany był według tego samego protokołu co prezydent Bush – tekst Michała Ogórka czytał w Polskiej Kronice Filmowej z 1 lipca 1992 Tomasz Knapik.
Pierwszy polski McDonald’s otwarto w stolicy 17 czerwca, wstęgę przecinał sam Jacek Kuroń, który był wtedy ministrem pracy i polityki socjalnej w rządzie Hanny Suchockiej. Wśród baloników, flag, maskotek, spowici zapachem smażonych hamburgerów oraz frytek stali żądni nowego warszawiacy – tysiące ludzi, tłum, komitet powitalny króla fast foodu. Z dachu spoglądał na nich wielki dmuchany klaun, wokół parkowały fiaty, polonezy, wartburgi i zachodnie auta sprowadzone z Niemiec. Nie zabrakło znanych osobistości, jak Agnieszka Osiecka, Zygmunt Broniarek, trener Kazimierz Górski.
Tak w swojej książce „Sex, disco i kasety video. Polska lat 90.” (wyd. Muza) zaczynam opowieść o pierwszych polskich McDonald’sach. Zaczynając od tego warszawskiego przytaczam historię jego pracownicy oraz jednego z dyrektorów.
Fascynujące są to opowieści o tym jak ćwiczyli podawanie dań przed otwarciem (używając m.in. zakrętek od słoików zamiast kotletów), jak bili światowe rekordy itp. Ja pamiętam, że MD w Warszawie był miejscem, do którego przyjeżdżało się z wycieczką. Każdy gadżet typu rurka, serwetka, flaga, był niemal relikwią. Zanim otwarto pierwszego polskiego MD robiło się przecież zdjęcia pod zagranicznymi Macami (patrz zdj. wyżej).
Pierwszego dnia funkcjonowania McDonalda w „Sezamie” padł światowy rekord zamówień. Ponad 13 tysięcy. Zresztą został on pobity kilka miesięcy później, podczas otwarcia restauracji w Katowicach i poprawiany jeszcze kilkakrotnie, m.in. w małym lokalu na dworcu kolejowym w Gdańsku. Ten pierwszy McDonald’s w Warszawie był czynny od 8.00 do 23.00. Przed wejściem do niego hostessy częstowały ciastkami, w środku opiekowały się maluchami. Big Mac kosztował wtedy 25 tysięcy złotych, frytki 7 tysięcy, coca -cola 11 tysięcy, sok jabłkowy 9 tysięcy, shake (waniliowy, truskawkowy lub czekoladowy) 12 tysięcy, a lody – 10 tysięcy złotych. W kolejnych latach w menu pojawiały się nowe produkty, m.in. Fish Mac i McChicken. W restauracji jest 250 miejsc siedzących, ale po dostawieniu stolików na wolnym powietrzu ich liczba zwiększy się do 400. Od nowego roku wszystkie potrawy mają być robione z polskich produktów. Na razie mleko pochodzi z warszawskiej „Woli”, napoje z gdyńskiej rozlewni Coca -Coli, soki z „Hortexu”, sałata z Jeleniej Góry, mięso z Niemiec, a frytki z moskiewskiej restauracji McDonalda. (…) Jasne, sterylne wnętrze z dużą ilością zieleni (niestety sztucznej) oraz niezła klimatyzacja to pierwsze przyjemne wrażenia wchodzącego do środka klienta. „Wyposażenie warszawskiego McDonalda kosztowało ponad milion dolarów” – powiedział wczoraj dziennikarzom Tim Fenton, szef McDonald’s Polska – pisała w dniu otwarcia stołecznego Maca „Gazeta Wyborcza”
Oczywiście Polacy szybko zobaczyli, że fastfoodowy rynek się szybko rozwija i otwierali własne bary szybkiej obsługi. Żeby nadać barowym budom bardziej światowy charakter, nazywano je „po zachodniemu”. „Max”, „Bonjour”, „Kobra”, „Mak -Kwak” i mój ulubiony – „Mat Donald”. Tak nazywała się czerwona budka w centrum Warszawy. Oklejona napisami „hamburgery” i „sandwiches”, na daszku miała zamontowane czerwone logo z uśmiechniętą bułką trzymającą w ustach kiełbasę i sałatę. To, co w tych barkach podawano, i jak podawano, z luksusem nie miało wiele wspólnego. Same budki też nie były luksusowe. Hamburgery podawano wtedy chociażby w takich budach. Ostały się jeszcze na warszawskim Muranowie.
A Wy, pamiętacie swojego pierwszego hamburgera w życiu?
Więcej podobnych historii znajdziecie w mojej książce. Polecam
Mówią wam coś nazwiska: Michael Jordan, Magic Johnson, Larry Bird, Hakeem Olajuwon, Patrick Ewing, Clyde Drexler, Isiah Thomas, Charles Barkley, Dominique Wilkins, Patrick Ewing, Scottie Pippen, John Stockton, Karl Malone? Tak, tak, chodzi o NBA. A w zasadzie powinienem napisać: „Hej, hej, tu NBA!” – bo najczęściej takimi słowami Włodzimierz Szaranowicz witał fanów koszykówki przed transmisją meczu najlepszej koszykarskiej ligi świata. Szaranowiczowi towarzyszył Ryszard Łabędź, czasem Wojciech Michałowicz lub Marek Rudziński. Popularność koszykówki to jeden z fenomenów Polski lat 90. Dlatego piszę o tym w swojej książce, reportażu „Sex, disco i kasety video. Polska lat 90.”.
A jednym z obrazów tamtej fascynacji są karty z graczami NBA. Mam jeszcze kilkanaście z lat 90.
Z przyjemnością w nowej książce piszę o tym fenomenie. A piszę między innymi tak:
„Zanim zdecydowano się na retransmisje meczów NBA, a potem transmisje i pokazywanie programu ze skrótami najciekawszych akcji NBA Action, migawki z NBA można było zobaczyć w wiadomościach sportowych, czasami w Teleranku. Posiadacze telewizji satelitarnej mecze mogli oglądać dzięki zagranicznym kanałom, chociażby niemieckiemu DSF. Nagrywało się je na kasety VHS i pokazywało kolegom. Aż wreszcie TVP zaczęła pokazywać rozgrywki koszykarskich mistrzów. Najpierw z dużym opóźnieniem, raz w tygodniu. Przesunięcie wynikało stąd, że mecz był nagrywany w Stanach i na kasecie przylatywał do Polski. Tutaj był przegrywany i montowany, i dopiero wówczas puszczany z komentarzem w telewizji. Do fali basketmanii przyczyniły się igrzyska olimpijskie w Barcelonie w 1992 roku, gdzie złoty medal zdobyła drużyna gwiazd NBA, zwana Dream Teamem. To był też czas Michaela Jordana i jego Chicago Bulls, którzy wynieśli koszykówkę na inny poziom, także marketingowy. Dzieciaki na polskich podwórkach zaczęły grać w kosza. Dzięki koszykówce kolorowo zrobiło się na naszych ulicach. Każdy chciał mieć koszulkę albo inny gadżet swojego ulubionego zespołu. Chodziliśmy w kolorowych czapkach, koszulkach i kurtkach z barwami i logotypami drużyn. Pamiętam, że udało mi się kupić oficjalny proporczyk mojej ukochanej drużyny Phoenix Suns, w której grał Charles Barkley. Był w moim pokoju relikwią.
Na ulicach można było zobaczyć chłopaków w czapeczkach drużyn NBA, którzy wymieniali się kartami z zawodnikami. Trafiły do kiosków dzięki wydawcy komiksów superbohaterskich TM-Semic. Zbieraliśmy też naklejki NBA z gum do żucia – w warzywniaku przy szkole mieliśmy ulubioną panią Wiesię. Ona pozwalała nam podejrzeć, jaka naklejka jest w środku, zanim kupiliśmy gumę. Mimo forów nigdy nie udało mi się uzbierać wszystkich i wygrać wycieczki na mecz do USA. Marzyliśmy też o butach Nike Air „Jordanach”. Ale większość z nas zadowalała się plakatami z koszykarskich magazynów „Pro Basket”, „Magic Basketball” albo z „Bravo Sport” i „Mega sport”.
W książce wspominam też o wzroście popularności Formuły 1. Superwyścigi w Polsce zyskały popularność dzięki licznym tekstom w „Świecie Młodych” i emisjom ich fragmentów w telewizyjnych programach motoryzacyjnych Włodzimierza Zientarskiego w latach 80. Dekadę później Formułę 1 można już było oglądać w całości, na Canal+.
Wracają do lat 90. i książki. Wspominam w niej też o telegazecie. Sam pamiętam jak sprawdzałem w niej wyniki sportowe itp.
W stadium prób była już w połowie lat 80., ale na dobre wystartowała w Polsce pod koniec tej dekady. Było tam wszystko. Informacje dnia, sport, program tv, repertuar kin i teatrów, informacje o koncertach i wydarzeniach kulturalnych, recenzje filmów, kursy walut, przepisy, ogłoszenia, w tym matrymonialne. Telegazeta, czyli teletekst pokazywany na ekranie telewizora. Początki tego systemu sięgają lat 70. i stacji BBC. Po pojawieniu się w Polsce szybko stała się popularna. Polska Kronika Filmowa ze stycznia 1994 roku podawała, że redakcja telegazety publikowała wówczas około tysiąca stron artykułów dziennie. Do jej odbioru było przystosowanych ponad sześć milionów telewizorów. Zresztą telegazeta działa do dziś. I to z powodzeniem. Kilka lat temu poprzez ogłoszenia towarzyskie poznali się na niej moi sąsiedzi. Dziś małżeństwo z dwójką dzieci, chomikiem, dwoma psami i rybkami…
Bufet PRL 